اسباب‌بازی‌ها چگونه بر رشد کودکان اثر می‌گذارند؟

کودکان بسیار سریع یاد می‌گیرند. برای نوزادان، دنیا سیل اطلاعات است که مانند یک اسفنج آن را جذب می‌کنند. اتصالات بین نورون‌های مغز به نام سیناپس در این زمان شکل می‌گیرند.

کودکان به سرعت یاد می‌گیرند

کودکان توانایی دریافت مقادیر زیادی اطلاعات دارند و تعداد اتصالات در مغز کودکان خردسال، به ویژه نوزادان و کودکان نوپا، بسیار بیشتر از مغز بزرگسالان است.

به دلیل است که برخلاف مغزهای بالغ که اطلاعات نامربوط را نادیده می‌گیرند، مغز در حال رشد، همه چیز را جذب می‌کند و اتصالات عصبی را تشکیل می‌دهد که عملاً بی‌فایده هستند. با رشد کودک، سیناپس‌های خاص بیشتر استفاده شده، تقویت و کارآمدتر می‌شوند.

این به دلیل پدیده‌ای به نام نوروپلاستیسیته (Neuroplasticity) است؛ توانایی مغز برای تغییر. چیزی که به ویژه در سال‌های اولیه فعال است اما هنوز در سنین بالا هم به خوبی کار می‌کند. اتصالات عصبی که استفاده نمی‌‌کنیم، ضعیف می‌شوند و در نهایت ممکن است در فرآیندی به نام هرس سیناپسی که با بزرگ‌تر شدن کودکان اتفاق می‌افتد، به کلی کنار گذاشته شوند. مغز سیستمی است که استفاده نکردن از چیزی را مساوی با از دست رفتن آن می‌داند.

کودکان دوره‌های حساس یادگیری یا دوره‌های بحرانی را پشت سر می‌گذارند که در آن‌ها به‌ویژه به اطلاعات خاصی حساس هستند. به عنوان مثال، انسان یک دوره بحرانی برای بینایی دارد.

نوزادان در چند ماه اول حجم عظیمی از اطلاعات بصری را دریافت می‌کنند که برای توسعه یک سیستم بینایی کارآمد ضروری است. سیستم بینایی برخی از نوزادانی که با آب مروارید متولد می‌شوند و جراحی اصلاحی را خیلی دیر انجام می‌دهند، هرگز خود را به درستی توسعه نمی‌دهد. دوره حساس یادگیری آن‌ قبلاً به پایان رسیده است.

جراحی اصلاحی زودهنگام می‌تواند رشد طبیعی را تضمین کند. انسان‌ها نیز یک دوره حیاتی برای رشد زبان دارند که از بدو تولد تا حدود ۱۲سالگی طول می‌کشد. به همین دلیل است که کودکان خردسال در یادگیری زبان‌ها و آلات موسیقی بسیار بهتر از بزرگسالان هستند.

برای همین تقویت این مهارت‌ها در سال‌های کودکی ایده خوبی است. برخی از مهارت‌ها و سیستم‌ها نیاز به توسعه در دوره یا دوره‌های مهم یادگیری خود دارند و برخی دیگر را می‌توان بعداً در زندگی آموخت. اما به طور کلی، آموزش در سنین پایین بسیار ساده‌تر است.

کودکان اثرپذیر هستند

به دلیل توانایی بالا در دریافت اطلاعات، کودکان بسیار تأثیرپذیر هستند. تجربیات اولیه تأثیر قابل توجه و پایداری بر رشد شناختی و اجتماعی آن‌ها دارد. بنابراین، درک پتانسیل دوره حساس یادگیری برای به حداکثر رساندن رشد مهارت‌های شناختی کودکان مهم است.

از طریق انتخاب اسباب‌بازی‌هایی که باعث رشد مهارت‌های شناختی می‌شوند می‌توانیم یادگیری کودک را در سال‌های طلایی‌اش افزایش دهیم. کودکان نه‌تنها می‌توانند مهارت‌ها را زود بیاموزند، بلکه می‌توانند آموزه‌های اجتماعی را در محیط خود شناسایی و آن‌ها را درونی کنند.

بنابراین بزرگسالان مسئولیت دارند اطمینان حاصل کنند که از پتانسیل کودکان در یادگیری خوب استفاده شود. آن‌ها باید از درونی کردن اطلاعات مضر مانند پیش‌داوری‌ها و کلیشه‌های تبعیض‌آمیز جلوگیری کنند.

اسباب‌بازی‌ها و کلیشه‌ها بر رشد کودکان اثر می‌گذارند

با توجه به مدت زمانی که کودکان صرف بازی با اسباب‌بازی‌ها می‌کنند، توجه چندانی به سهم این وسایل در رشد کودک نشده است. شگفت‌انگیزتر اینکه تفاوت آشکار بین توانایی‌های شناختی دختران و پسران در سال‌های اولیه که تا بزرگسالی ادامه می‌یابد، به ماهیت دوگانه و جنسیتی اسباب‌بازی‌ها و رسانه‌های کودکان ارتباط داده نمی‌شود.

به ویژه در مورد میانگین استعداد بالاتر پسران برای کارهای فضایی و ریاضی یا استعداد دختران در احساس همدلی و یادگیری زبان.

کودکان حدود دوسالگی هویت جنسی خود را توسعه می‌دهند

از لحظه‌ای که به دنیا می‌آییم غرق در قوانین اجتماعی هستیم که به ما می‌آموزند در دنیایی دوگانه زندگی می‌کنیم.

دنیایی با یین و یانگ، مذکر و مؤنث، مرد و زن. دیوارهای اتاق خواب را برای دختران صورتی و برای پسران آبی رنگ می‌کنیم. برای دختران لباس‌های زرق‌و‌برق‌دار و برای پسران تی‌شرت‌های ابرقهرمانی می‌خریم.

از زیبایی موهای دخترها تعریف می‌کنیم و پسرها را به خاطر شجاعت و اعتماد به نفسشان تشویق می‌کنیم. حتی اگر بتوانید از شرطی شدن اجتماعی تحت‌تأثیر آموزش اولیه والدین و خانواده فرار کنید، همیشه هجوم تبلیغات عروسک‌ها برای دختران و کامیون‌های هیولایی برای پسران و کلیشه‌های جنسیتی در برنامه‌های تلویزیونی، فیلم‌ها و بازی‌ها وجود دارند. کودکان خردسال تأثیرپذیر هستند و از سنین بسیار پایین می‌توانند آموزه‌های اجتماعی والدین، همسالان، معلمان و رسانه‌ها را دریافت کنند.

آن‌ها یاد می‌گیرند که دخترها و پسرها متفاوت هستند، لباس‌های متفاوتی می‌پوشند، متفاوت عمل می‌کنند و با اسباب‌بازی‌های متفاوت بازی می‌کنند. خود کودکان نیز می‌توانند این تمایزات جنسیتی را با مسخره کردن خواهر و برادرها و همکلاسی‌هایی که از مرزهای قراردادی جنسیتی منحرف می‌شوند، تقویت کنند. این تاکتیک دفاعی کودکان به منظور همذات‌پنداری با یک گروه یعنی گروه هم‌جنسانشان است.

چیزی که به آن‌ها احساس مهم تعلق می‌دهد و میل انسان برای انطباق با گروه را برآورده می‌کند. این تأثیرات نه‌تنها خواسته‌های کودکان را شکل می‌دهند، بلکه به کودکان می‌آموزند که جامعه از آن‌ها انتظار دارد که چه بخواهند.

شرکت‌های اسباب‌بازی از کلیشه‌های جنسیتی سود می‌برند

هدف شرکت‌های اسباب‌بازی سود بردن است. متأسفانه، حقیقت این است که برای شرکت‌های اسباب‌بازی سودآورتر است که به جای تولید محصولاتی که برای پسران و دختران جذاب باشد، بازارهای جداگانه‌ای برای پسران و دختران ایجاد کنند که هر کدام به محصولات جداگانه‌ای نیاز داشته باشند.

شرکت‌های اسباب‌بازی با تقویت ایده‌ی رنگ‌های جنسیتی، ویژگی‌های شخصیتی، لباس‌ها و حتی مشاغل، فشاری بر کودکان ایجاد می‌کنند که با جنسیت خود هماهنگ شوند در غیر این صورت باید از تمسخر و انزوای اجتماعی بترسند. تعجب‌آور نیست که کودکان علاقه شدیدی به تعریف و تفکیک جنسیت‌ها و انطباق با این انتظارات نشان می‌دهند.

بنابراین ما شاهد نسخه‌های افراطی‌تری از اسباب‌بازی‌های کودکانه مردانه و زنانه هستیم که تولید و از سوی کودکان پذیرفته می‌شوند. کودکانی که قدرت تشخیص درست و غلط این فشارهای اجتماعی یا مقاومت در برابر آن‌ها را ندارند.

ما آن جزایر مجزای صورتی و آبی را در فروشگاه‌های اسباب‌بازی، طرح‌های جداگانه لباس و کفش‌های متفاوت را می‌سازیم و حتی روتختی را تبدیل به چیزی می‌‌کنیم که باید دارای جنسیت باشد.

مطالعات علمی درباره اسباب‌بازی‌های کودکان

مطالعه سال ۲۰۰۵ توسط «Blakemore & Centers» که شامل استفاده از تعدادی از دانشجویان برای ارائه رتبه‌بندی اسباب‌بازی‌های خاص کودکان بود، بسیاری از این یافته‌ها را تأیید می‌کند.

دانشجویان کارشناسی اسباب‌بازی‌ها را از نظر «مردانه» یا «زنانه» بودن ارزیابی کردند. سپس هر اسباب‌بازی را برای تعدادی ویژگی دیگر رتبه‌بندی کردند.

نتایج نشان داد که اسباب‌بازی‌های بیشتری که قبلاً «مردانه» تصور می‌شد، اکنون به سمت خنثی‌ رتبه‌بندی می‌شوند مانند بلوک‌ها و لگوها. با این حال آن‌ها نتیجه گرفتند که اسباب‌بازی‌ها در بیشتر موارد معمولاً می‌توانند مرتبط با یک جنسیت طبقه‌بندی شوند. آن‌ها دریافتند:

• اسباب‌بازی‌های زنانه بیشتر از اسباب‌بازی‌های مردانه با ظاهر و جذابیت مرتبط بودند و همچنین از نظر بصری جذاب‌تر ارزیابی شدند.
• هر چه یک اسباب‌بازی زنانه‌تر رتبه‌بندی می‌شد، در تشویق پرورش و مهارت‌های خانگی نیز رتبه‌ی بالاتری داشت.
• اسباب‌بازی‌های مردانه نسبت به اسباب‌بازی‌های زنانه تهاجمی‌تر، رقابتی‌تر، خشن‌تر، هیجان‌انگیز‌تر، سرگرم‌کننده‌تر، خطرناک‌تر و نیازمند نظارت بزرگسالان رتبه‌بندی شدند. خود اسباب‌بازی‌ها نیز بیشتر از اسباب‌بازی‌های دخترانه به تنهایی حرکت می‌کردند.
• اسباب‌بازی‌های خنثی و مردانه نسبت به اسباب‌بازی‌های زنانه بیشتر کودک را درگیر می‌کنند و مهارت‌های فضایی، علمی و فکری را رشد می‌دهند.

توجه به این نکته مهم است که این رتبه‌بندی‌ها توسط دانشجویان مقطع کارشناسی ارائه شده است و لزوماً نشان‌دهنده‌ی رفتار واقعی کودکان نیست.

متأسفانه و در کمال تعجب، مطالعه کمی روی خود کودکان انجام شده است تا مشخص شود که اسباب‌بازی‌ها تا چه اندازه می‌توانند بر رفتار و رشد شناختی آن‌ها اثر بگذارند.

بیشتر تحقیقات در مورد تأثیرات اسباب‌بازی‌ها، به بررسی نقش بازی‌های ویدیویی در ترویج خشونت و تأثیرات اسباب‌بازی‌هایی مانند اسلحه و فیگورهای اکشن می‌پردازند. با این حال نشان داده شده است که بازی‌های ویدیویی در واقع می‌توانند مهارت‌های شناختی و فضایی را بهبود بخشند.

چگونه رشد کودک خود را بهینه کنیم؟

نکته این نیست که یک عروسک باربی دختر شما را به یک زن خانه‌دار دهه‌ی پنجاه و یک کامیون اسباب‌بازی پسر شما را به یک جنایتکار پرخاشگر تبدیل می‌کند.

بلکه این است که در مجموع، طی سال‌ها قرار گرفتن در معرض رسانه‌ها و کلیشه‌های جنسیتی ایجاد شده در جامعه، دختران و پسران ممکن است نامتوازن رشد کنند. اگر کودکان تنها با بازی با اسباب‌بازی‌های منتسب به جنس بیولوژیکی خود بزرگ شوند، ممکن است از مزایای اسباب‌بازی‌های منتسب به جنس مخالف خود غافل شوند.

علاوه بر این، اسباب‌بازی‌های بیش از حد مردانه و بیش از حد زنانه منجر به معایبی مثل توجه وسواس‌گونه به ظاهر در زنان و ترویج پرخاشگری در مردان شوند. اسباب‌بازی‌های خنثی‌تر و فاقد جنسیت مانند بلوک‌های ساختمانی و آلات موسیقی به میزان بیشتری نسبت به اسباب‌بازی‌های فوق‌زنانه و فوق‌مردانه، باعث پیشرفت هنری، اجتماعی، آموزشی و علمی کودک می‌شوند.

محیطی کمتر کلیشه‌ای برای گسترش پتانسیل رشد شناختی فرزندتان مناسب‌تر است

• کودک خود را به استفاده از اسباب‌بازی‌های مختلف تشویق کنید. اسباب‌بازی‌های مخصوص هر جنسیت دارای مزایای متفاوتی هستند. بنابراین مهم است که از طیف وسیعی از اسباب‌بازی‌ها برای به دست آوردن تجربه‌ای کامل استفاده کنند.
• با کودک ارتباط برقرار کنید. کودکان بدون شک از کلیشه‌ها تأثیر می‌پذیرند. هیچ کاری نمی‌توانید انجام دهید تا کاملاً از این اتفاق جلوگیری کنید. بنابراین مهم است که با آن‌ها ارتباط برقرار کنید و این مفاهیم را به چالش بکشید و اطمینان حاصل کنید که کلیشه‌های مضر را درونی نمی‌کنند.
• اسباب‌بازی‌های بدون جنسیت برای کودک تهیه کنید. به نظر می‌رسد بیشترین مزایا از بازی با اسباب‌بازی‌های با جنسیت خنثی ناشی می‌شود که بیشترین اثر را در رشد مهارت‌های شناختی، علمی، موسیقیایی و هنری دارند. اسباب‌بازی‌هایی مثل خمیر بازی، لگو، پازل‌ها و آلات موسیقی مانند زیلوفون.
• قرار گرفتن در معرض رسانه‌های تقویت‌کننده کلیشه‌های جنسیتی را محدود کنید. مثلا برنامه‌های تلویزیونی را ضبط و تبلیغات را از آن‌ها حذف کنید.
• مراقب حرف زدن خود در اطراف فرزندانتان باشید. ما اغلب متوجه نمی‌شویم که چگونه زبان ما اغلب شامل شرطی‌سازی‌های ظریف است. به عنوان مثال، تمجید از دختران برای زیبا به نظر رسیدن در حالی که هرگز این کار را برای پسران انجام نمی‌دهید، می‌تواند این ایده را تقویت کند که ارزش یک دختر/زن مبتنی بر ظاهرش است. او را ستایش کنید، اما مطمئن شوید که کار شما منصفانه است و همه فضایل را تشویق می‌کند و نه فقط آن‌هایی که به طور کلیشه‌ای برای یک جنسیت ساخته شده‌اند.
• سعی کنید از برنامه‌های تلویزیونی، فیلم‌ها و بازی‌هایی استفاده کنید که کمتر احتمال دارد کلیشه‌های جنسیتی را تقویت کنند. این نیاز به یک نگاه بسیار انتقادی دارد و بعید است که چیزهایی بدون شرطی شدن ذاتی پیدا کنید. اما مهم است که به کودک خود طیف وسیعی از انتخاب‌ها را بدهید.

مطمئن شوید که فیلم‌هایی با نقش‌های زنانه قوی در اختیارشان بگذارید که ویژگی‌های منتسب به زنان را در مردان تحقیر نمی‌کنند. علاوه بر این، سعی کنید قرار گرفتن در معرض رسانه‌های خشن یا تهاجمی را کاهش دهید.

منبع: wehavekids